مسواک ابزاری است بهداشتی که از آن برای پاکیزگی دندان و لثه و زبان استفاده می‌کنند. یادگیری مسواک زدن صحیح، کمک شایانی در امر بهداشت دهان و دندان خواهد داشت، هر چند که آموزش صحیح مسواک زدن حضوری بهتر است. مسواک زدن صحیح از ارکان اصلی مقوله بهداشت دهان و دندان است. کمتر کسی را می‌توان یافت که در طی شبانه‌روز مسواک نزند، ولی چیزی که کمتر به آن توجه می‌شود، نحوه صحیح مسواک زدن می باشد، طوری که در اکثر موارد مسواک زدن با مسواک نزدن زیاد تفاوتی نمی‌کند.
اگر هدف اصلی از مسواک زدن را بدانیم، تاثیر مهمی در عملکرد ما خواهد گذاشت.
هدف اصلی از مسواک زدن، پاک کردن کلیه ی موادغذایی همراه با مواد رسوبی مختلف و میکروارگانیسم‌هایی است که به طور طبیعی بر روی سطوح دندان جایگزین شده‌اند.
مسواک زدن وقتی کامل خواهد شد که سطح زبان و بین دندان و لثه را نیز تمیز کنیم.
پس به طور کلی سه نوع مواد است که در شیارهای هر دندان، بین دندان‌ها و بین دندان‌ها و لثه رسوب می‌کنند :
1) مواد غذایی که در طی روز مصرف می‌شود.
2) پروتئین‌های بزاق و موادی که در طی شبانه‌روز بر اثر تجزیه موادغذایی توسط آنزیم‌ها و میکروب‌های موجود در دهان به وجود می‌آید.
3) میکروب‌هایی که به طور طبیعی در محیط دهان وجود دارند.
هدف اصلی از مسواک زدن پاک کردن کلیه این مواد از سطوح مختلف دندانی است.
روش صحیح و اصولی مسواک زدن:
قبل از شروع مسواک زدن باید از تمیز و سالم بودن مسواک خود مطمئن باشیم. به مقدار کافی خمیر دندان روی مسواک می‌گذاریم. سپس دهان را با آب خیس می‌کنیم تا خمیر دندان خوب کف کند.
1) اول از سطح جونده دندان‌ها شروع می‌کنیم که با حرکت رفت و برگشت روی سطح جونده، خمیر دندان به خوبی کف می‌کند و شیارهای موجود بر روی دندان تمیز می‌شوند. سطوح جونده در هر فک، در دو ردیف سمت چپ و راست قرار دارد که از یک سمت در فک پایین شروع کرده و به سمت دیگر می‌رویم. سپس همین‌طور برای فک بالا اقدام می‌کنیم. تمیز کردن سطوح جونده مشکل خاصی ندارد و اگر دقت شود و وقت کافی گذاشته شود به خوبی تمیز می شود.
2) سپس می‌رویم سراغ بین دندان‌ها که این کار بدون استفاده از کمک نخ دندان امکان‌پذیر نیست.
3) بعد از تمیز شدن بین دندان‌ها، می‌رویم سراغ مجاورت دندان با لثه که به نظر مهم‌ترین قسمت آموزش مسواک زدن، نحوه تمیز کردن این ناحیه است. در حالی که مردم اکثرا به این قسمت کمتر توجه می‌کنند و مشکل اصلی در رعایت بهداشت هم در تمیز کردن این ناحیه می‌باشد.
به تصویر بالا دقت کنید. حاشیه بین لثه و دندان طوری است که شکل آناتومیکی آن فضاهای متعددی را ایجاد می‌کند.
در یک بررسی سه بُعدی می‌توان فهمید که در هر سه بُعد دارای فضاهایی است که دسترسی مسواک به این نواحی مشکل است.
این تصویر را به خاطر بسپارید. دوباره برمی‌گردیم.
تصویر کناری را بینید. به طور معمول ما مسواک را به صورت رفت و برگشت در سطوح کناری دندان‌ها حرکت می دهیم که این اشتباه است. زیرا اولا در درازمدت باعث سایش روی دندان در مجاورت لثه می شود و ثانیا با پریدن پُرزهای مسواک از روی برجستگی یک دندان بر روی برجستگی دندان مجاور، عملا بین دندان‌ها خوب تمیز نمی شود. خوب، پس چه کار باید کنیم؟
قبلا پیشنهاد می کردند که به جای حرکت رفت و برگشتی مسواک روی سطوح کناری دندان، این حرکت به صورت بالا و پایین باشد؛ یعنی مسواک را از سمت لثه به طرف بالا یا پایین حرکت داده و مسواک بزنیم. این کار نیز جوابگوی ما نخواهد بود.
علت هم این است که باز حاشیه مجاور بین لثه و دندان تمیز نخواهد شد. چرا؟ خوب به عکس اول نگاه کنید. خود لثه یک برجستگی دارد که هر چه به سمت دندان پیش می‌رویم فرورفتگی ایجاد شده و به دندان ختم می شود.
دندان نیز یک قوس دارد که در وسط‌هایش به حداکثر بر جستگی می‌رسد. لذا در صورت کشیدن پُرز مسواک از پایین به بالا و برعکس، این پُرزها از روی برجستگی لثه می پَرَند و روی برجستگی دندان قرار می‌گیرند و عملا حاشیه بین دندان و لثه تمیز نمی‌شود. خوب چه کار باید کرد؟
مسواک را با یک زاویه 45 درجه نسبت به محور طولی دندان بر روی شیار لثه و دندان قرار داده و مقداری به سمت پایین فشار می‌دهیم تا پُرزهای مسواک کاملا بین لثه و دندان و همچنین بین دندان‌ها فرو رود. بعد با یک حرکت لرزشی مناسب و با دامنه کم مسواک را به سمت بالا حرکت می‌دهیم. این حرکت لرزشی محدود باید 4-3 دفعه تکرار شود تا تمامی سطوح غیرقابل دسترس برای مسواک تمیز گردد.
برای مسواک زدن سطوح داخلی دندان‌ها نیز مانند شکل بالا عمل می کنیم. تصویر به خوبی گویا می باشد.
برای سطوحی از دندان که در قوس فک قرار دارند، باید با مانوری مناسب و چرخاندن جهت مسواک دسترسی به نواحی را که توضیح دادم، فراهم سازیم و هر چه از ناحیه دندان‌های عقب فک به سمت جلو پیش می‌رویم جهت مسواک را هم تغییر می‌دهیم، طوری که در دندان‌های جلو، کاملا از از پُرزهای جلویی مسواک برای تمیز کردن استفاده می‌کنیم.
چند نکته فنی در مسواک زدن
اشخاص قسمت‌هایی از دندان را به خوبی تمیز نمی‌کنند؛ که این نواحی عبارتند از:
1) ناحیه دندان های عقل که معمولا به دلیل حالت تهوعی که به افراد دست می‌دهد، کمتر این قسمت را مسواک می‌زنند و به همین علت، با اینکه دندان‌های عقل دیرتر از همه ی دندان‌ها در می‌آیند، زودتر از بقیه می‌پوسند.
2) قسمت‌هایی که در قوس فکی قرار دارند، به خصوص از قسمت داخل. زیرا مانور دادن مسواک در این نواحی سخت است، یعنی بیمار دندان‌های عقبی را مسواک می‌زند و بعد سراغ دندان‌های جلویی می‌آید و در قوس ا (در ناحیه دندان نیش) کمتر دقت می‌کند.
3) روی سطح زبان که حتما باید مسواک کشیده شود و لای پُرزهای زبان نیز تمیز گردد. البته این کار باید آهسته و آرام انجام شود تا به به بافت زبان آسیبی وارد نشود.
معمولا موقع مسواک زدن فکرمان جای دیگری است و به همه چیز فکر نیم، غیر از مسواک زدن! اگر با حواس جمع مسواک بزنیم، موثرتر است.
سعی کنید بعد از شستن خمیر دندان، یک بار هم بدون خمیر، مسواک بزنید.
رعایت بهداشت مستلزم یادگیری مهارت‌هایی در ان زمینه است. گاه تصور می‌کنیم مشغول رسیدگی به بهداشت فردی هستیم؛ اما با انجام نادرست کارها در واقع به خود آسیب می‌رسانیم. مسواک زدن نیز مانند دیگر رفتارها نیاز به یادگیری و آموزش دیدن دارد. در این مقاله به معرفی اشتباهات رایج در مسواک زدن می‌پردازیم.
مسواک زدن دندان‌ها یک عادت دیرینه است اما تعداد کمی از افراد آن را به روش صحیح انجام می دهند. مسواک زدن نامناسب منجر به آسیب دندان ها و بروز بیماری های لثه می شود.
اشتباه شماره 1: استفاده از مسواک نامناسب
در زمان خرید مسواک به اندازه دهان خود توجه کنید. اگر در هنگام مسواک زدن ناچارید دهان خود را با تلاش، بیشتر باز کنید، احتمالا مسواکتان برای شما بزرگ است. شما باید در هنگام نگه داشتن مسواک در دست و یا استفاده از آن در دهان راحت باشید، درست مثل وقتی که برای خوردن غذا از چنگال استفاده کرده و به راحتی آن را در دست می‌گیرید و یا توسط آن غذا را در دهان خود قرار می‌دهید.
مسواک دستی بهتر است یا برقی؟ این مورد یک انتخاب شخصی است. با هر کدام که راحت‌تر می‌توانید مسواک بزنید، آن را انتخاب کنید.
اشتباه شماره 2: برخی مسواک‌ها دارای موهای زاویه‌دار و برخی صاف هستند، کدام نوع بهتر است؟
دندانپزشکان معتقدند که در این مورد تکنیک و روش مسواک زدن مهم‌تر از نوع قرارگیری موهای مسواک است.
نکته مهم در هنگام خرید مسواک چیست؟
مسواک‌های زبر و خشن به لثه آسیب می‌رسانند، بنابراین بهتر است از مسواک های نرم استفاده کنید. موهای مسواک باید تا حدی محکم باشند که بتوانند پلاک‌های دندان را ازبین ببرند اما نه به اندازه‌ای که به دندان و لثه صدمه وارد نکنند. برخی مسواک‌ها با موی طبیعی برخی حیوانات ساخته می‌شوند که این نوع مسواک‌ها توسط دندانپزشکان توصیه نمی‌شوند.
اشتباه شماره 3: عدم استفاده از مسواک به دفعات کافی یا مدت زمان کافی
توصیه می‌شود روزانه 2 بار مسواک بزنید و اگر 3 بار باشد که بهترین حالت ممکن است. دیر به دیر مسواک زدن موجب ایجاد پلاک‌های باکتریایی و افزایش خطر التهاب لثه می‌گردد. مدت مسواک زدن باید حداقل 2 دقیقه باشد و حالت ایده‌آل 3 دقیقه است. توصیه می‌شود دهانتان را به 4 قسمت تقسیم کنید و برای مسواک زدن هر قسمت حداقل 30 ثانیه زمان صرف کنید. اگر حوصله مسواک زدن به مدت کافی را ندارید این کار را در حال تماشای تلویزیون انجام دهید.
اشتباه شماره 4: مسواک زدن به دفعات زیاد و بسیار محکم
مسواک زدن بیش از 3 بار در روز چندان توصیه نمی‌شود زیرا ممکن است ریشه دندان را در معرض تحریک قرار دهد و در نهایت منجر به تحریک لثه‌ها گردد. مسواک زدن محکم و با شدت زیاد نیز موجب ساییدگی مینای دندان می‌شود. بهترین حالت، مسواک زدن ملایم 2 تا 3 بار در روز است.
اشتباه شماره 5: مسواک زدن نادرست
ضربه زدن شدید در امتداد خط لثه منجر به خراشیدگی و آسیب این بافت می‌شود. مسواک را در زاویه 45 درجه با خط لثه قرار دهید و با ضربه‌های کوتاه و آرام (حالتی شبیه لرزش) مسواک بزنید. سپس مسواک را به آرامی روی دندان‌ها بالا و پایین ببرید (حرکت عمودی یا دورانی) و به صورت افقی روی دندان‌ها را مسواک نزنید. سطح داخلی و خارجی دندان‌ها و همچنین سطوح جویدن و زبانتان را به خوبی با مسواک تمیز کنید.
اشتباه شماره 6: شروع مسواک زدن همیشه از یک نقطه یکسان
اغلب افراد مسواک زدن را همیشه از یک نقطه دهان آغاز می‌کنند. مسواک زدن را هر بار از جاهای مختلف دهان شروع کنید. این توصیه به این دلیل است که اغلب افراد وقتی به یک چهارم پایانی دهان می‌رسند، خسته شده و سریع مسواک زدن را به پایان می‌رسانند. بنابراین مسواک زدن را از جاهای مختلف شروع کنید تا همیشه یک قسمت یکسان سرسری گرفته نشود.
اشتباه شماره 7: تمیز نکردن سطح داخلی دندان‌ها
بسیاری از افراد در زمان مسواک زدن فراموش می‌کنند که سطوح داخلی دندان‌ها (سطحی که در تماس با زبان است) را نیز مسواک بزنند. دندانپزشکان معتقدند که رایج‌ترین قسمت فراموش شده در زمان مسواک زدن، سطح داخلی دندان‌های جلو و پایین است.
اشتباه شماره 8: عدم شستشوی مسواک پس از اتمام مسواک زدن
اگر مسواکتان رابه خوبی با آب نشویید، باکتری‌ها به سرعت در آن رشد می‌کنند و در نوبت بعدی مسواک زدن، وارد دهان شما می‌شوند. بنابراین توصیه می‌شود بعد از مسواک زدن، مسواک را به خوبی با آب بشویید تا خمیر دندان و باقی مانده غذاها از لابه‌لای آن خارج شود.
اشتباه شماره 9: خشک نکردن مسواک
اگر مسواک شما همیشه مرطوب باشد، محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها است. پس از مسواک زدن و شستشوی آن، رطوبت را تا حد امکان با تکان دادن مسواک بگیرید و برای پاکیزه نگه داشتن آن از درپوشی که جریان هوا از آن عبور می‌کند، استفاده کنید.
اشتباه شماره 10: عدم تعویض مسواک در زمان مناسب
انجمن دندانپزشکان امریکا توصیه می کند که هر 3 یا 4 ماه یک بار مسواک خود را تعویض کنید. اگر زودتر از این زمان احساس کردید که مسواکتان فرسوده شده یعنی انعطاف پذیری موهای مسواک از بین رفته، خمیده شده و یا در حال جدا شدن هستند، به فکر خریدن مسواک جدید باشید. برخی مسواک‌ها دارای یک نشانگر رنگی هستند که زمان مناسب برای تعویض را به شما یادآوری می‌کنند.